Kujawy Zachodnie – ludzie i wydarzenia

Józef KRZYMIŃSKI (1858-1940), lekarz, poli­tyk nie­pod­le­gło­ściowy, dzia­łacz gospo­dar­czy i spo­łeczny, pierw­szy pre­zy­dent Inow­ro­cła­wia. Ur. I III 1858 w Kale­jach (pow. Śrem) w rodzi­nie zie­miań­skiej Igna­cego Fran­ciszka h. Prus III i Józefy ze Sto­ja­now­skich h. Lubicz.

Kształ­cił się w gim­na­zjum w Śre­mie i Lesz­nie, gdzie zło­żył egza­min doj­rza­ło­ści. Stu­dio­wał medy­cynę w Gry­fii (Gre­ifswald) i Ber­li­nie, gdzie uzy­skał sto­pień dok­tora medy­cyny (z wyróż­nie­niem) oraz pań­stwową apro­ba­cję jako chi­rurg (1885). W cza­sie stu­diów brał udział w życiu poli­tycz­nym i spo­łecznym stu­den­tów pol­skich jako człon­ków taj­nego Towa­rzy­stwa Tomasz Zana. W 1885 osie­dlił się w Inow­ro­cła­wiu. Tutaj poślu­bił Annę z Kem­piń­skich h. Lis i otwo­rzył prak­tykę lekar­ską. Od 1887 dzia­łał aktyw­nie w pol­skim ruchu nie­pod­le­gło­ściowym, spół­dziel­czym i ban­ko­wo­ści Kujaw Zachod­nich jako: radny Rady Miej­skiej Inow­ro­cła­wia (1893?96 i 1901-1905), poseł do par­la­mentu Rze­szy Nie­miec­kiej (Reich­stag) wybrany przez lud­ność pol­ską powiatu ino­wro­cław­skiego, strze­leń­skiego i mogi­leń­skiego na 3 kaden­cje (1894?98, 1898-1903, 1903-1906), czło­nek posel­skiego Koła Pol­skiego w Ber­li­nie, współ­za­ło­ży­ciel dru­karni i codzien­nej gazety pol­skiej ?Dzien­nik Kujaw­ski? (1893) ? wycho­dzą­cej nie­prze­rwa­nie do 2 IX 1939, współ­za­ło­ży­ciel (1889) i dłu­go­letni pre­zes rady nad­zor­czej Banku Ludo­wego w Inow­ro­cła­wiu ? nowo­cze­śnie zor­ga­ni­zo­wa­nego i efek­tyw­nie kon­ku­ru­ją­cego z nie­mieckimi insty­tu­cjami kre­dy­towo-finan­so­wymi. Jako czło­nek Towa­rzy­stwa Prze­my­słow­ców, współ­pra­cu­jąc i przy­jaź­niąc się z ks. Pio­trem Waw­rzy­nia­kiem, ks. Ludwi­kiem Jaż­dżew­skim, ks. Anto­nim Lau­bit­zem, dr Teofi­lem Rzep­ni­kow­skim był ini­cja­to­rem wielu pol­skich ini­cja­tyw gospo­dar­czych. Bli­sko był zwią­zany z ruchem miesz­czań­stwa wlkpol­skiego, zwa­nym ludo­wym, zało­żo­nym przez Romana Szy­mań­skiego, redak­tora i wydawcę ?Orę­dow­nika?. Pod koniec XIX w. ruch ten czę­ściowo wch­ło­nięty został przez ende­cję, a Krzy­miń­ski pozo­stał kon­se­kwent­nie nie­za­leż­nym w swych dąże­niach do podnie­sie­nia świa­do­mo­ści poli­tycz­nej miesz­czań­stwa i uzy­ska­nia przez tę war­stwę spo­łe­czeń­stwa wspó­łudziału w kie­ro­wa­niu życiem publicz­nym. Znaczna była jego rola w orga­ni­za­cji Towa­rzy­stwa Gim­na­stycz­nego ?Sokół? na tere­nie Wiel­ko­pol­ski i Rze­szy Nie­miec­kiej. W tej ini­cja­tywie przy­kła­dał szcze­gólne zna­cze­nie do inte­gro­wa­nia przed­sta­wi­cieli stanu śred­niego bez wykształ­ce­nia aka­de­mic­kiego a nawet bez matury z inte­li­gen­cją z tzw. zawo­dów wol­nych i nada­wa­niu temu ruchowi roli elity spo­łecz­nej, w opar­ciu nie o pocho­dze­nie czy mają­tek lecz przy­mioty cha­rak­teru łączone z tęży­zną fizyczną. Jako pre­zes gniazda ino­wro­cław­skiego (1891-1903), okręgu ino­wro­cław­skiego (1895?99) i całej orga­ni­za­cji sokol­skiej na tere­nach Rze­szy Nie­miec­kiej (1893?95) przy­czy­nił się do znacz­nego roz­woju sieci gniazd, pogłę­bia­nia tre­ści ide­owych w pro­gra­mach i akcjach wycho­waw­czych. W 1891 opra­co­wał pierw­szy regu­la­min gim­na­styczny dla potrzeb ?Sokoła?.

Dużą popu­lar­ność zdo­był sobie odważ­nymi wystą­pie­niami w obro­nie pol­skiej nazwy Inow­ro­cła­wia (1904). Po roz­pa­dzie pań­stwo­wo­ści pru­skiej został wybrany prze­wod­ni­czą­cym Rady Ludo­wej mia­sta i pow. Inow­ro­cławskiego (4 XI 1918). W cza­sie powsta­nia wiel­ko­pol­skiego nego­cjo­wał wyda­nie mia­sta przez gar­ni­zon nie­miecki bez roz­lewu krwi i znisz­czeń (jak wia­domo, rze­czy­wi­stość przy­nio­sła inny sce­na­riusz wyda­rzeń). Pod koniec zaboru Krzy­miń­ski stał się de facto przy­wódcą całej spo­łecz­no­ści pol­skiej Kujaw Zachod­nich, o auto­ry­te­cie uzna­wa­nym także przez kon­ser­wa­tyw­nych prze­ciw­ni­ków. Był prze­ko­ny­wu­ją­cym i uta­len­to­wa­nym ini­cja­to­rem i orga­ni­za­to­rem nie­ustę­pli­wej rywa­li­za­cji naro­do­wo­ścio­wej z żywio­łem nie­mieckim, lecz w ramach obo­wią­zu­ją­cego porządku praw­nego i w opar­ciu o spo­łeczną dok­trynę Kościoła i soli­da­ryzm naro­dowy. Wybrany 15 IV 1919 bur­mi­strzem (od 1926 pre­zy­dentem) Inow­ro­cła­wia, wdro­żył w opar­ciu o trafny dobór współ­pra­cow­ni­ków nowo­cze­sny sys­tem zarzą­dza­nia gospo­darką miej­ską, szybko i sys­tematycznie moder­ni­zu­jąc infra­struk­turę i przed­się­biorstwa usług komu­nal­nych, a jed­no­cze­śnie zachę­ca­jąc sek­tor pry­watny do inwe­sty­cji i roz­woju. Reali­zo­wał w ten spo­sób dłu­go­okre­sową wizję inte­gral­nego roz­woju mia­sta, gospo­dar­czego i admi­ni­stra­cyj­nie auto­no­micz­nego (1920 ? przy­stą­pie­nie do Związku Miast Pol­skich, 1922 ? uzy­ska­nie sta­tusu ?mia­sta uży­tecz­no­ści publicz­nej? i ofi­cjal­nej nazwy ?Zdro­jo­wi­sko Inow­ro­cław?, 1925 ? wyłą­cze­nie z powiatu i uzy­ska­nie rangi tzw. ?mia­sta wydzie­lo­nego?) w opar­ciu o spe­cja­li­styczną eks­plo­ata­cję żupy sol­nej dla celów uzdro­wi­sko­wych oraz wie­lo­funk­cyj­nego miej­skiego cen­trum dla rol­ni­czych Kujaw Zachod­nich. Uzdro­wi­sko, według jego kon­cep­cji, spe­cja­li­zu­jąc się w wyso­kim stan­dar­dzie świad­czeń zdro­wot­nych, miało pod­jąć kon­ku­ren­cję jako­ściową z tej wiel­ko­ści kuror­tami euro­pej­skimi. Podjęte inwe­sty­cje oraz wysi­łek leka­rzy i admi­ni­stra­to­rów miej­skich umie­jęt­nie kie­ro­wany dał szybko rezul­taty: uzdro­wi­sko wysu­nęło się już pod koniec lat 20-tych na jedno z pierw­szych miejsc w kraju. W okre­sie pre­zy­dentury Krzy­miń­skiegoego wzro­sła w Inow­ro­cła­wiu liczba przed­się­biorstw prze­my­sło­wych, zmo­der­ni­zo­wano wiele ist­nie­ją­cych, zwięk­szyła się ilość zakła­dów rze­mieśl­ni­czych i pla­có­wek han­dlo­wych i usłu­go­wych, powięk­szono i uno­wo­cze­śniono przed­się­biorstwa miej­skie, roz­bu­do­wano sieć wodo­cią­gową, opra­co­wano plan kana­li­za­cji całego mia­sta.

Krzy­miń­ski ustą­pił z pre­zy­dentury I VII 1928. Będąc bez­par­tyj­nym nie zna­lazł popar­cia zwy­cię­skiego obozu poli­tycz­nego, pozo­sta­jąc zwo­len­ni­kiem nie­za­leż­no­ści samo­rządu miej­skiego wobec władz cen­tral­nych. Wyco­fał się w zaci­sze gospo­dar­stwa rol­nego swo­jej żony, które pro­wa­dził pozo­sta­jąc aktyw­nym człon­kiem wielu towa­rzystw uży­tecz­no­ści publicz­nej (m.in. Towa­rzy­stwa Pow­stań­ców i Woja­ków, Związku Leka­rzy RP, Towa­rzy­stwa Gim­na­stycz­nego ?Sokół?). Był też pre­zesem rady nad­zor­czej naj­więk­szego pry­wat­nego banku w Pol­sce ? Banku Związku Spółek Zarob­ko­wych w Pozna­niu. Stał nadto na czele komi­tetu powia­to­wego Towa­rzy­stwa Przy­ja­ciół Nauk. We wrze­śniu 1939, po ucieczce władz miej­skich, objął prze­wod­nic­two Komi­tetu Oby­wa­tel­skiego powo­ła­nego dla utrzy­ma­nia prawa i porządku w mie­ście. W pierw­szych dniach oku­pa­cji Niemcy pró­bo­wali zmon­to­wać przed­sta­wi­ciel­stwo lud­no­ści pol­skiej, lojalne wobec oku­panta. Krzy­miń­ski prze­ciw­sta­wił się tej pró­bie roz­bi­cia jed­no­ści spo­łe­czeń­stwa pol­skiego. Nie uległ też pro­po­zy­cjom opusz­cze­nia Inow­ro­cła­wia, ale pod­jął się wraz z zaufa­nymi ?Soko­łami? i powstań­cami wiel­ko­pol­skimi orga­ni­zo­wa­nia kon­spi­ra­cyj­nego oporu. Aresz­to­wany w marcu 1940 uwię­ziony został naj­pierw w Szcze­gli­nie, póź­niej na ino­wro­cław­skich Bło­niach, gdzie ska­to­wany zm. 20 X 1940 do końca duchem nie­ugięty. Pocho­wany został na cmen­ta­rzu para­fii pw. św. Miko­łaja, któ­rego był ofia­ro­dawcą.

Miał czte­rech synów: Wło­dzi­mie­rza Mar­cina (1887-1978) adwo­kata i dzia­łacza Kółka Rol­ni­czego w Inow­ro­cła­wiu, prze­wod­ni­czą­cego Rady Para­fial­nej w para­fii pw. św. Miko­łaja, Alfreda Igna­cego (1890-1926), eko­no­mi­stę, ban­kowca w Pozna­niu, Józefa Leona, oraz Witolda Alek­san­dra (1895-1940), sędziego Sądu Naj­wyż­szego w W-wie, zamor­do­wa­nego w Katy­niu. Trzej syno­wie byli powstań­cami wiel­ko­pol­skimi i ofi­ce­rami rezerwy WP, jeden powstań­cem war­szaw­skim.

Bio­gram Józefa Krzy­miń­skiego, autor­stwa wnuka Alek­san­dra H. Krzy­miń­skiego

pre­zen­tu­jemy za Inow­ro­cławskim Słow­ni­kiem Bio­gra­ficz­nym, t. 2, Inow­ro­cław 1994.