Józef Krzymiński
Józef KRZYMIŃSKI (1858-1940), lekarz, polityk niepodległościowy, działacz gospodarczy i społeczny, pierwszy prezydent Inowrocławia. Ur. I III 1858 w Kalejach (pow. Śrem) w rodzinie ziemiańskiej Ignacego Franciszka h. Prus III i Józefy ze Stojanowskich h. Lubicz.
Kształcił się w gimnazjum w Śremie i Lesznie, gdzie złożył egzamin dojrzałości. Studiował medycynę w Gryfii (Greifswald) i Berlinie, gdzie uzyskał stopień doktora medycyny (z wyróżnieniem) oraz państwową aprobację jako chirurg (1885). W czasie studiów brał udział w życiu politycznym i społecznym studentów polskich jako członków tajnego Towarzystwa Tomasz Zana. W 1885 osiedlił się w Inowrocławiu. Tutaj poślubił Annę z Kempińskich h. Lis i otworzył praktykę lekarską. Od 1887 działał aktywnie w polskim ruchu niepodległościowym, spółdzielczym i bankowości Kujaw Zachodnich jako: radny Rady Miejskiej Inowrocławia (1893?96 i 1901-1905), poseł do parlamentu Rzeszy Niemieckiej (Reichstag) wybrany przez ludność polską powiatu inowrocławskiego, strzeleńskiego i mogileńskiego na 3 kadencje (1894?98, 1898-1903, 1903-1906), członek poselskiego Koła Polskiego w Berlinie, współzałożyciel drukarni i codziennej gazety polskiej ?Dziennik Kujawski? (1893) ? wychodzącej nieprzerwanie do 2 IX 1939, współzałożyciel (1889) i długoletni prezes rady nadzorczej Banku Ludowego w Inowrocławiu ? nowocześnie zorganizowanego i efektywnie konkurującego z niemieckimi instytucjami kredytowo-finansowymi. Jako członek Towarzystwa Przemysłowców, współpracując i przyjaźniąc się z ks. Piotrem Wawrzyniakiem, ks. Ludwikiem Jażdżewskim, ks. Antonim Laubitzem, dr Teofilem Rzepnikowskim był inicjatorem wielu polskich inicjatyw gospodarczych. Blisko był związany z ruchem mieszczaństwa wlkpolskiego, zwanym ludowym, założonym przez Romana Szymańskiego, redaktora i wydawcę ?Orędownika?. Pod koniec XIX w. ruch ten częściowo wchłonięty został przez endecję, a Krzymiński pozostał konsekwentnie niezależnym w swych dążeniach do podniesienia świadomości politycznej mieszczaństwa i uzyskania przez tę warstwę społeczeństwa współudziału w kierowaniu życiem publicznym. Znaczna była jego rola w organizacji Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół? na terenie Wielkopolski i Rzeszy Niemieckiej. W tej inicjatywie przykładał szczególne znaczenie do integrowania przedstawicieli stanu średniego bez wykształcenia akademickiego a nawet bez matury z inteligencją z tzw. zawodów wolnych i nadawaniu temu ruchowi roli elity społecznej, w oparciu nie o pochodzenie czy majątek lecz przymioty charakteru łączone z tężyzną fizyczną. Jako prezes gniazda inowrocławskiego (1891-1903), okręgu inowrocławskiego (1895?99) i całej organizacji sokolskiej na terenach Rzeszy Niemieckiej (1893?95) przyczynił się do znacznego rozwoju sieci gniazd, pogłębiania treści ideowych w programach i akcjach wychowawczych. W 1891 opracował pierwszy regulamin gimnastyczny dla potrzeb ?Sokoła?.
Dużą popularność zdobył sobie odważnymi wystąpieniami w obronie polskiej nazwy Inowrocławia (1904). Po rozpadzie państwowości pruskiej został wybrany przewodniczącym Rady Ludowej miasta i pow. Inowrocławskiego (4 XI 1918). W czasie powstania wielkopolskiego negocjował wydanie miasta przez garnizon niemiecki bez rozlewu krwi i zniszczeń (jak wiadomo, rzeczywistość przyniosła inny scenariusz wydarzeń). Pod koniec zaboru Krzymiński stał się de facto przywódcą całej społeczności polskiej Kujaw Zachodnich, o autorytecie uznawanym także przez konserwatywnych przeciwników. Był przekonywującym i utalentowanym inicjatorem i organizatorem nieustępliwej rywalizacji narodowościowej z żywiołem niemieckim, lecz w ramach obowiązującego porządku prawnego i w oparciu o społeczną doktrynę Kościoła i solidaryzm narodowy. Wybrany 15 IV 1919 burmistrzem (od 1926 prezydentem) Inowrocławia, wdrożył w oparciu o trafny dobór współpracowników nowoczesny system zarządzania gospodarką miejską, szybko i systematycznie modernizując infrastrukturę i przedsiębiorstwa usług komunalnych, a jednocześnie zachęcając sektor prywatny do inwestycji i rozwoju. Realizował w ten sposób długookresową wizję integralnego rozwoju miasta, gospodarczego i administracyjnie autonomicznego (1920 ? przystąpienie do Związku Miast Polskich, 1922 ? uzyskanie statusu ?miasta użyteczności publicznej? i oficjalnej nazwy ?Zdrojowisko Inowrocław?, 1925 ? wyłączenie z powiatu i uzyskanie rangi tzw. ?miasta wydzielonego?) w oparciu o specjalistyczną eksploatację żupy solnej dla celów uzdrowiskowych oraz wielofunkcyjnego miejskiego centrum dla rolniczych Kujaw Zachodnich. Uzdrowisko, według jego koncepcji, specjalizując się w wysokim standardzie świadczeń zdrowotnych, miało podjąć konkurencję jakościową z tej wielkości kurortami europejskimi. Podjęte inwestycje oraz wysiłek lekarzy i administratorów miejskich umiejętnie kierowany dał szybko rezultaty: uzdrowisko wysunęło się już pod koniec lat 20-tych na jedno z pierwszych miejsc w kraju. W okresie prezydentury Krzymińskiegoego wzrosła w Inowrocławiu liczba przedsiębiorstw przemysłowych, zmodernizowano wiele istniejących, zwiększyła się ilość zakładów rzemieślniczych i placówek handlowych i usługowych, powiększono i unowocześniono przedsiębiorstwa miejskie, rozbudowano sieć wodociągową, opracowano plan kanalizacji całego miasta.
Krzymiński ustąpił z prezydentury I VII 1928. Będąc bezpartyjnym nie znalazł poparcia zwycięskiego obozu politycznego, pozostając zwolennikiem niezależności samorządu miejskiego wobec władz centralnych. Wycofał się w zacisze gospodarstwa rolnego swojej żony, które prowadził pozostając aktywnym członkiem wielu towarzystw użyteczności publicznej (m.in. Towarzystwa Powstańców i Wojaków, Związku Lekarzy RP, Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół?). Był też prezesem rady nadzorczej największego prywatnego banku w Polsce ? Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu. Stał nadto na czele komitetu powiatowego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. We wrześniu 1939, po ucieczce władz miejskich, objął przewodnictwo Komitetu Obywatelskiego powołanego dla utrzymania prawa i porządku w mieście. W pierwszych dniach okupacji Niemcy próbowali zmontować przedstawicielstwo ludności polskiej, lojalne wobec okupanta. Krzymiński przeciwstawił się tej próbie rozbicia jedności społeczeństwa polskiego. Nie uległ też propozycjom opuszczenia Inowrocławia, ale podjął się wraz z zaufanymi ?Sokołami? i powstańcami wielkopolskimi organizowania konspiracyjnego oporu. Aresztowany w marcu 1940 uwięziony został najpierw w Szczeglinie, później na inowrocławskich Błoniach, gdzie skatowany zm. 20 X 1940 do końca duchem nieugięty. Pochowany został na cmentarzu parafii pw. św. Mikołaja, którego był ofiarodawcą.
Miał czterech synów: Włodzimierza Marcina (1887-1978) adwokata i działacza Kółka Rolniczego w Inowrocławiu, przewodniczącego Rady Parafialnej w parafii pw. św. Mikołaja, Alfreda Ignacego (1890-1926), ekonomistę, bankowca w Poznaniu, Józefa Leona, oraz Witolda Aleksandra (1895-1940), sędziego Sądu Najwyższego w W-wie, zamordowanego w Katyniu. Trzej synowie byli powstańcami wielkopolskimi i oficerami rezerwy WP, jeden powstańcem warszawskim.
Biogram Józefa Krzymińskiego, autorstwa wnuka Aleksandra H. Krzymińskiego
prezentujemy za Inowrocławskim Słownikiem Biograficznym, t. 2, Inowrocław 1994.